NEW LEXICON OF THE PERIOD OF FULL-SCALE RUSSIANUKRAINIAN WAR: LEXICAL-SEMANTIC DERIVATION AND FEATURES OF WORD FORMATION

Authors

DOI:

https://doi.org/10.32782/2522-4077-2024-209-26

Keywords:

appelation, lexical-semantic method, metonymization, metaphorization, metaphonymy, morphological paradigmatics, onimization, full/incomplete paradigm, word change, transonymization.

Abstract

The article analyzes part of a large stratum of new words of the Ukrainian language – both appellatives and onyms, the vast majority of which were formed during the full-scale Russian-Ukrainian war using lexical units available in the specific dictionary as a result of rethinking their semantics. The algorithm of derivation process and wordchanging features (the latter on the basis of morphological paradigmatics) of mainly military-political word-forming innovations, as well as new-creation-propriatives for designating settlements on the territory of Ukraine and internal urban, settlement or rural objects that appeared as a result of the renaming processes of 2022–2024 are investigated. It was found that new derivative units within the lexical-semantic method are formed due to onimization, transonymization, appellation (the latter is witnessed sporadically). Most often, derivational-semantic mechanisms of metaphorization or metonymization are involved. Linguistics actively uses the concept of "metaphthonymy" proposed by L. Hussens in 1990, which is qualified as a conceptual interaction between metaphor and metonymy. We propose a new term "metaftonymization" to refer to the syncretism of derivational processes of metaphorization and metonymization, that is, in cases of reconsidering the lexical meanings of lexical-semantic variants, their acquisition of new semantics due to simultaneous transfer both in similarity and in adjacency without the use of additional word-forming means. In the process of semantic derivation, both the lexical meaning of the word and its word-changing paradigm undergo changes. In this case, nouns with a full paradigm can move to the category of substantives used only or mainly in the plural, less often – only in the singular. A noun that was conjugated only in singular can be transformed into a lexeme that is formally used in plural forms, although potentially it can have a complete word-changing paradigm. There are cases of the noun singularia tantum passing into a lexical unit that is conjugated in the singular and plural. In addition, cases of syntactic-positional invariability have been witnessed, when the names of streets, alleys, squares, avenues, etc. in the form of a generic case of singular are predominant, less often the sets function as invariable word forms of the genitive even in the case of reduction of the generic appellative name.

References

Ковалик І. І. Вчення про словотвір. Вибрані праці / упорядник та автор передмови В. Ґрещук. Івано-Франківськ–Львів : Місто НВ, 2007. 400 с.

Плющ М. Я. Граматика української мови : у 2 ч. : підруч. для студ. філол. спец. вищ. навч. закл. Ч. 1 : Морфеміка. Словотвір. Морфологія. Київ : Вища школа, 2005. 288 с.

Горпинич В. О. Сучасна українська літературна мова. Морфеміка. Словотвір. Морфонологія : навч. посіб. Київ : Вища школа, 1999. 207 с.

Нелюба А. М. Суперечності морфемно-словотвірної термінології і способи їх уникнення. Лексико-граматичні інновації в сучасних слов’янських мовах : матеріали ІХ міжнародної наукової конференції. Дніпро, 2019. С. 122–124.

Вакарюк Л. О., Панцьо С. Є. Українська мова. Морфеміка і словотвір. Навчальний посібник. Тернопіль : Навчальна книга – Богдан, 2004. 184 с.

Пономаренко С. С. Сучасна українська мова: морфеміка. Дериватологія. Морфонологія : навчальний посібник / відп. ред. О. В. Крутоголова. Миколаїв : Вид-во ЧНУ ім. Петра Могили, 2017. 300 с.

Мартинов В. В. Про принципи семасіологічної поясненості в порівняльно-історичному мовознавстві. Зб. філол. фак. Одеськ. ун-ту. 1953. Т. 3. С. 51–59.

Селіванова О. О. Лінгвістична енциклопедія. Полтава : Довкілля-К, 2010. 843 с.

Словник української мови online. Томи 1–14. URL: https://sum20ua.com/ (дата звернення: 13.04.2024).

Ставицька Л. Короткий словник жарґонної лексики української мови. Київ : Критика, 2003. 366 с.

Граматичний словник української літературної мови. Словозміна / В. І. Критська, Т. І. Недозим, Л. В. Орлова та ін. ; відп. ред. Н. Ф. Клименко. Київ : Видавничий Дім Дмитра Бураго, 2011. 760 с.

Городиловська Г. П. Метафоризація як лексико-семантичний спосіб творення воєнних неологізмів. Наукові записки. Серія : Філологічні науки. Випуск 4 (207). Кропивницький : Видавничий дім «Гельветика», 2023. С. 54–61.

Бавовна (мем). Вікіпедія. Вільна енциклопедія. URL: https://uk.wikipedia.org/wiki/Бавовна_(мем) (дата звернення: 21.04.2024).

Мурзік Васильович. Підлога країни чула цю потужну бавовну! 25 квітня 2022 р. Твіттер. URL: https://twitter.com/r2d2251/status/1518491487381692416 (дата звернення: 21.04.2024).

Великий тлумачний словник сучасної української мови / уклад. і голов. ред. В. Т. Бусел. Київ; Ірпінь : ВТФ «Перун», 2005. 1728 с.

Торопчинова К. Л. Бавовна. Велика українська енциклопедія. URL: https://vue.gov.ua/Бавовна (дата звернення: 21.04.2024).

Купрієнко В. В’ячеслав Купрієнко. 16 серпня 2022 р. Ви як хочете, а я реєструю нову назву і дитячу іграшку Бавовнятко. Фейсбук. URL: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid0343AsdZV17n5BR9pU42R99XzFeQXRuTgjPCtSeAYy3ZE7oRjcTNWYZJWPrt4HYCKBl&id=100001179454839 (дата звернення: 23.04.2024).

Мулік В. Vasyl Mulik. 18 серпня 2022 р. Схоже, що в українській міфології з’явився ще один персонаж. Бавовнятко. Фейсбук. URL: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=pfbid02xxzvgGHCSYHSTPkxCgfJBnBAAKFDgnLusPAth4U9QcpZc7oPkannESg9bvkg4VSWl&id=100002425819602 (дата звернення: 23.04.2024).

Генеральний регіонально анотований корпус української мови (ГРАК) / М. Шведова, Р. фон Вальденфельс, С. Яригін, А. Рисін, В. Старко, Т. Ніколаєнко та ін. Київ, Львів, Єна, 2017–2024. URL: http://uacorpus.org (дата звернення: 15.04.2024).

Покемон. Вікіпедія. Вільна енциклопедія. URL: https://uk.wikipedia.org/wiki/Покемон (дата звернення: 21.04.2024).

Goossens L. Metaphtonymy: Interaction of Metaphor і Metonymy в Figurative Expressions для Linguistic Action. Cognitive Linguistics. 1990. 1 (3). P. 323–342.

Goossens L. Metaphtonymy: The interaction of metaphor and metonymy in expressions for linguistic action. Metaphor and Metonymy in comparison and contrast / ed. by Rene Dirven, Ralf Porings. Berlin; New York : Mouton de Gruyer, 2002. P. 349–377.

Словник української ономастичної термінології / уклад. Д. Г. Бучко, Н. В. Ткачова. Харків : Ранок-НТ, 2012. 256 с.

Бодак М. Звідки походить «Вільха» і чому, вперше за історію свого існування на Тлумаччині, вона не відбулася? 13.07.2020. ПІК. Прикарпатська інформаційна корпорація. URL: https://pik.net.ua/ (дата звернення: 22.04.2024).

Редиска «Азовсталь» і «Буча-Комбуча». Парламент хоче обмежити використання теми війни в комерційній рекламі. Радіо Свобода. 26 березня 2023. URL: https://www.radiosvoboda.org/a/viyna-ireklama/32334925.html (дата звернення: 15.04.2024).

Published

2024-06-20

How to Cite

Kovtiukh, S. L. (2024). NEW LEXICON OF THE PERIOD OF FULL-SCALE RUSSIANUKRAINIAN WAR: LEXICAL-SEMANTIC DERIVATION AND FEATURES OF WORD FORMATION. Наукові записки. Серія: Філологічні науки, (209), 171–182. https://doi.org/10.32782/2522-4077-2024-209-26